Smak tworzenia 

W dniu 8 kwietnia 1945 roku powróciłem do wyzwolonego Gdańska w towarzystwie mego kolegi mgr Józefa Wełniaka. Zgłosiliśmy się do grupy operacyjnej Ministerstwa Oświaty, na czele której stał dr Stanisław Turski, późniejszy rektor Politechniki Gdańskiej. Na odbytych naradach ustalono jako pierwsze i najważniejsze zadanie: zabezpieczenie gmachów szkolnych.

Wewnątrz budynku szkolnego przy Wałach Piastowskich 6 zastaliśmy kompletny chaos. Po kątach leżała porzucona broń wojskowa, amunicja, mundury i przykryte zwłoki kilku żołnierzy niemieckich. Na korytarzu parterowym sterczały kopce piasku przeciwpożarowego, rozbitego szkła okiennego, leżały deski, pale, drągi, papiery różnego gatunku i przeznaczenia – słowem wielkie śmietnisko, przez które trudno było przejść. Od wybuchu rzuconych bomb lotniczych wypadły wszystkie szyby z okien gmachu szkolnego. Na szkołę spadły trzy bomby, niszcząc salę gimnastyczną, część frontową oraz salę fizyki.

Obok zniszczeń zobaczyliśmy jednak coś, co rozgrzało nasze serca. W sali przyrodniczej na parterze zachowały się bogate i wartościowe zbiory m.in. bezcenne kolekcje owadów i motyli. Również gabinety fizyki były bogato wyposażone. Pracownia chemii posiadała obfity zbiór odczynników, spory zapas szkła i sprzętu do ćwiczeń. To bogactwo pomocy szkolnych dodało nam otuchy nie tylko do dalszej, sprawnej akcji zabezpieczenia tego cennego mienia szkolnego, ale stanowiło zarazem przekonywający nas powód do powzięcia ostatecznej decyzji – tu zostaniemy!

Już po miesiącu mozolnego sprzątania uporządkowaliśmy wszystkie korytarze i sale klasowe na parterze i na pierwszym piętrze. Własny i zdobyty sprzęt zaspokajał najprymitywniejsze, chwilowe potrzeby szkoły, służył do wyposażenia zaledwie trzech klas.

Stanął przed nami problem ogłoszenia zapisu młodzieży do szkoły. Drukarnie nie były jeszcze czynne, prasa codzienna nie ukazywała się, tramwaje nie kursowały. Wpadliśmy na „genialny” pomysł: przybijaliśmy ręcznie napisane ogłoszenia o zapisie młodzieży do starych, pięknych drzew lipowych na Alei Zwycięstwa. Już po kilku dniach napływały zgłoszenia. Jako pierwsze zapisały się dwie siostry Ptakówny, z których Krystyna złożyła maturę w 1948 roku.

W dniu 7 czerwca 1945 r., w dniu rozpoczęcia nauki szkolnej, w I Państwowym Gimnazjum i Liceum w Gdańsku było 105 zgłoszeń. Pierwsze grono nauczycielskie składało się z następujących osób: mgr Franciszek Kitowski, mgr Barbara Mielcarzewicz, mgr Józef Wełniak i niżej podpisany.

Pismem Kuratorium Okręgu Szkolnego Gdańskiego dnia 8 maja 1945 roku obowiązki dyrektora I Państwowego Gimnazjum i Liceum w Gdańsku powierzono mgr Bernardowi Janikowi. Sekretariat szkoły prowadziła Gertruda Szulc-Wasylko.

Im bliżej września, początku nowego roku szkolnego, tym liczniej zgłaszała się młodzież do szkoły. Łączyło to się z dużym napływem osiedlającej się w Gdańsku ludności polskiej. Bardzo radosnym dla nas zjawiskiem były liczne zgłoszenia naszych uczniów Gimnazjum Polskiego Macierzy Szkolnej w Gdańsku. Niektórzy z nich przetrwali obozy koncentracyjne, inni wrócili z wygnania, z przymusowej pracy – wszyscy zachowali wierność Polsce.

Gdy nawał uczniów spotęgował się, przyjmowanie trzeba było uwarunkować w ten sposób, że uczeń może być przyjęty, jeżeli przyniesie „coś” do siedzenia. I tak zebrano: krzesła wyplatane, wyściełane, wykładane, salonowe, kuchenne, pół-foteliki, taborety, taboreciki itd. – klasy przedstawiały coś w rodzaju muzeum antycznych mebli. W takich warunkach w dniu 4 września rozpoczęto nowy rok szkolny 1945/1946 przy 540 uczniach w 16 oddziałach, tj. dziewięciu klasach ciągu normalnego, siedmiu klasach ciągu skróconego. W tym czasie nauka szkolna opierała się na systemie szkolnictwa średniego z okresu międzywojennego tzn. na sześciu klasach szkoły podstawowej, czterech klasach gimnazjum (mała matura) i dwuletnim liceum typu matematyczno-fizycznego, przyrodniczego lub humanistycznego (duża matura). Naukę szkolną pobieraną zgodnie z wiekiem ucznia nazywano ciągiem normalnym. Ciąg skrócony przeznaczony był dla młodzieży dorosłej, opóźnionej, której wojna przerwała normalny tok nauki w szkołach średnich. Była to młodzież w pełni dojrzała, zahartowana trudami wojny, okupacji, obozu pracy, a nawet koncentracyjnego, chętna do nauki. „Tych chłopaków” wspomina się z dużym sentymentem, z pełnym dla ich postawy i pracy uznaniem.

W jakich warunkach odbywała się nauka w tym okresie?

Remont naszej szkoły rozpoczął się w październiku 1945 r. Do grudnia dach budynku szkolnego był nadal uszkodzony, a deszcze jesienne przeciekały do niżej położonych sal klasowych, a nawet dotarły do gabinetu dyrektora na parterze. Cały gmach szkolny był nadal bez szyb, wiatr jesienny hulał bezkarnie po wszystkich korytarzach, nieoszklonych jeszcze klasach, gabinetach. Brak prądu elektrycznego spowodował, że młodzież ciągów skróconych siedziała w zimnych, ciemnych klasach, trzymając w jednej ręce pióro, zasłaniając drugą ręką palącą się świecę przed wiatrem. W połowie grudnia oszklono klasy, doprowadzono prąd. Radość. Gdy zaś z kaloryferów rozchodziło się po klasach i korytarzach szkoły ciepło, uważaliśmy, że doszliśmy do szczytu komfortu. Należy zaznaczyć choć to brzmi może niewiarygodnie – im cięższe były warunki pracy w szkole, tym lepsza była frekwencja uczniów.

Myślą przewodnią naszych koncepcji wychowawczych było w pierwszym okresie zbliżenie młodzieży do morza. Działalność założonych w tym okresie organizacji młodzieżowych uwzględniała w szerokim zakresie tematykę morską. Również na zajęciach praktycznych uprawiano z powodzeniem modelarstwo okrętowe. Roztoczono nad młodzieżą opiekę lekarską i dentystyczną, jak również organizowano audycje muzyczne.

Utworzenie dalszych oddziałów zarówno gimnazjalnych jak i licealnych w roku szkolnym 1946/1947 (1251 uczniów) spowodowało zwiększenie kadry nauczycielskiej do 36 osób. Nauka odbywała się w tym okresie już w dość normalnych warunkach lokalowych, w czym duże zasługi położył pierwszy zarząd Koła Rodzicielskiego pod przewodnictwem Edwarda Czachorowskiego. Szkoła nasza zawdzięcza temu zarządowi w dużym stopniu usunięcie wielu zniszczeń wojennych, wykonanie wielu napraw, odnowienie sal klasowych, a nawet dostarczenie nowych ławek szkolnych.

Gdańska Dyrekcja Odbudowy wykonała w roku szkolnym 1946/1947 najważniejsze prace naprawcze: uszczelnienie dachu, usunięcie wyrw w murze szkolnym, naprawienie rynien, okien, drzwi – słowem doprowadzono gmach szkoły do porządku. Grono nauczycielskie przystąpiło do ostatecznego uporządkowania i inwentaryzacji pracowni biologicznej, fizycznej, chemicznej, gabinetu historyczno-geograficznego, biblioteki profesorskiej, uczniowskiej, podręcznej wraz z czytelnią czasopism.

Po doprowadzeniu szkoły do pełnej sprawności, dyrekcja i grono nauczycielskie poświęciły dużo uwagi sprawie urzeczywistnienia zasadniczego celu szkoły: wychowaniu i nauczaniu. W zakresie prac wychowawczych zaangażowano również młodzieżowe organizacje szkolne. Założone w 1945 r. zarządy klasowe uległy przekształceniu na ogólnoszkolną organizację pod nazwą Bratnia Pomoc. Prezesem został uczeń II klasy Liceum Julian Stolarczyk, opiekuństwo objął mgr Feliks Janus. Chodziło również o scalenie młodzieży w jedną społeczność Gdańska. Była ona dumna ze swojej szkoły, a szkoła z niej. Grono nauczycielskie, które zwiększyło się liczebnie w drugiej połowie roku do 45 osób, nie szczędziło trudu i sił nad podniesieniem poziomu wychowania i nauczania.

Koniec roku szkolnego przyniósł w efekcie wysoką liczbę maturzystów: w lutym 1947 – 27 osób z klas ciągu skróconego; w maju – 18 osób z klas ciągu normalnego i 62 osoby z klas ciągu skróconego.

Trzeci pełny rok szkolny 1947/1948 rozpoczął się w dniu 6 września. Naukę prowadzono w 27 oddziałach, w tym w 20 klasach ciągu normalnego i 7 w klasach ciągu skróconego. System pobierania nauki w tzw. ciągach skróconych był już raczej zanikający. Spełnił swoje zadanie.

Podstawowymi zagadnieniami pracy wychowawczej były następujące problemy: pogłębienie zrozumienia nowej rzeczywistości, kontynuowanie wysiłku nad podniesieniem poziomu moralnego młodzieży, wyrobienie pozytywnego stosunku do pracy twórczej społeczeństwa poprzez uaktywnienie młodzieży w tym procesie.

Na terenie szkoły istniały i pracowały następujące organizacje: Organizacja Ogólnoszkolna „Bratnia Pomoc” – od 1947 roku, koła naukowe: fizyczne, przyrodnicze, filozoficzne, krajoznawcze – od 1947 roku; Związek Walki Młodych (ZMW) i Organizacja Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych (OMTUR); Polski Czerwony Krzyż, Liga Morska, Liga Lotnicza, Szkolna Kasa Oszczędności, harcerstwo męskie, harcerstwo żeńskie, koła sportowe męskie i żeńskie – od 1945 roku. W roku szkolnym 1947/1948 sprawy nauczania – nowe programy, podręczniki, gabinety, organizacje młodzieżowe, współpraca z Kołem Rodzicielskim – posunęły się o duży krok naprzód. Stało się to dzięki wytężonej pracy grona nauczycielskiego i młodzieży. Wskaźnikiem poziomu nauczania, a zarazem dowodem coraz to większych wymagań były matury, które wykazały dobre przygotowanie młodzieży oraz obrazowały wymagania stawiane przez szkołę.

Większość maturzystów wstępowała na wyższe uczelnie, kończyła wyższe studia i zajmuje obecnie niekiedy wysokie stanowiska w administracji, przemyśle, handlu, służbie zdrowia i na wyższych uczelniach.

Bernard Janik

Pierwszy dyrektor szkoły (Opracowanie opublikowane z okazji zjazdu absolwentów w jednodniówce „Nasza Szkoła”, 26.IV.1975 r.)